د اصطلاحاتو فهرست

اُردن سيند
دغه سيند د بني اسراييلو د ځمکې په خيتځ کې و، چې له شمال څخه جنوب ته بهېده.

ارميا نبي
ارميا نبي د بني اسراييلو يو پېغمبر و،‌ چې له ميلاد څخه مخکې يې په شپږمه او اوومه پېړۍ کې ژوند کاوه.

اشعيا نبي
د بني اسراييلو يو پيغمبر و، چې له ميلاد څخه مخکې په اتمه پېړۍ کې يې ژوند کاوه. د وعده کړل شوي المسيح په اړه يې ډېرې وړاندوينې کړې وې، چې هغه به راځي او بني اسراييلو ته به خلاصون ورکوي.

اَشير
د يعقوب ﵇ له دوولسو زامنو څخه يو يې اَشير و، چې د بني اسراييلو له دوولسو ټبرونو څخه د اَشير ټبر کسان د ده له نسله وو.

افريسي فرقه
د عيسی ﵇ په وخت کې په بني اسراييلو کې يوه لويه مذهبي فرقه وه. دوی به پر دې وياړ کاوه، چې موسوي شريعت په ډېره جدي بڼه پر ځانونو عملي کوي. دوی د خدايي قوانينو تر څنګ د انسان لخوا جوړ شوي درانه قوانين هم د خلکو پر اوږو وراچول. عيسی ﵇ به ډېر ځله د دوی پر رياکارۍ او دوه مخيتوب نيوکه کوله.

المسيح
مسيح يوه عربي کلمه ده، چې ريښه يې له عبري ژبې څخه ده،‌ چې معنی يې (ټاکل شوی شخص) دی. په پخوا زمانو کې چې به بني اسراييلو کوم څوک د خپل پاچا په توګه ټاکه، نو د هغه پر تندي به يې تېل توی کړل او له دې سره به دا مالومېدله چې ياد کس د پاچاهۍ لپاره ټاکل شوی دی. د المسيح لقب د خدای ﷻ خاص استازي ته راجع کېږي. خدای ﷻ وعده کړې وه، چې داسې يو شخص به رالېږي او هغه به د خدای ﷻ منتخب قوم ته نجات ورکوي او پر دوی به سلطنت کوي. د عيسی ﵇ له مبارک ميلاد څخه مخکې بني اسراييل په دې تمه وو، چې د خدای خاص ټاکل شوی المسيح به راځي او دوی ته به د پرديو له شر څخه نجات ورکوي او د دوی د پاچاهۍ تللی شان او شوکت به بېرته راګرځوي.

الهي سلطنت
دغه اصطلاح د خدای ﷻ قاطع حکمرانۍ ته اشاره کوي. که څه هم د خدای ﷻ پاچاهي پر ټولو کايناتو باندې حاکمه ده، خو انسانان د خدای ﷻ حکمرانۍ ته نه دي تابع شوي او پر خپلو ځانونو يې د خدای ﷻ اراده نه ده عملي کړې. الهي سلطنت دې ته اشاره کوي، چې خلک ځانونه د خدای ﷻ ارادې ته تسليم کړي. د همدې لپاره عيسی ﵇ دنيا ته راغی تر څو په نړۍ کې الهي سلطنت هغسې قايم کړي، لکه په عرش کې چې قايم شوی دی او خلک د خدای ﷻ حکم ومني، تر څو په الهي سلطنت کې برخه ولري.

الياس نبي
د بني اسراييلو يو پيغمبر و، چې له ميلاد څخه مخکې په نهمه پېړۍ کې يې ژوند کاوه. الياس پيغمبر ﵇ به خلک د بتانو له عبادت څخه منع کول او د حقيقي خدای ﷻ عبادت ته به يې رابلل. د پيغمبرانو په ليکنو کې د ده ﵇ په اړه دا وړاندوينه راغلې وه، چې دی ﵇ به له قيامت څخه مخکې يو ځل بيا ظهور کوي.

اليسع نبي
د بني اسراييلو يو پيغمبر و، چې له ميلاد څخه مخکې په اتمه پېړۍ کې يې ژوند کاوه. اليسع ﵇ د خدای ﷻ لخوا د الياس نبي ﵇ ځای ناستی ټاکل شوی و.

امام
امامان د موسی ﵇ د ورور هارون ﵇ له نسله او د بني اسراييلو له دوولسو ټبرونو څخه د لاوي په ټبر پورې اړوند وو. دوی د خدای ﷻ لخوا غوره شوي وو، تر څو د بني اسراييلو لپاره خدای ﷻ ته د دوی قربانۍ او نذرانې وړاندې کړي. امامانو دغه دنده د موسی ﵇ له وخته پيل کړې وه، چې په خېمة ﷲ (د موسی ﵇ په وخت کې د بني اسراييلو په عبادتګاه) کې يې تر سره کوله. بيا چې کله د حضرت سليمان ﵇ په وخت کې بيت المقدس جوړ شو، نو دغې دندې ته يې هلته هم دوام ورکړ.

بيت المقدس
بيت المقدس يا (سپېڅلی کور) په يروشلم کې يوه ځانګړې عبادتګاه وه، چې بني اسراييلو پکې د خدای ﷻ لپاره قربانۍ او نذرانې وړاندې کولې. دغه عبادتګاه له ميلاد څخه لس پېړۍ مخکې د حضرت سليمان ﵇ د پاچاهۍ په وخت کې جوړه شوې وه. بيا له ميلاد څخه شپږ پېړۍ مخکې د بابل د پاچا بخت نصر له خوا ورانه شوه او په همدې پېړۍ کې د بني اسراييلو لخوا بيا جوړه شوه. بيا له ميلاد څخه مخکې په اوله پېړۍ کې د هيرودِ اعظم لخوا پراختيا ورکړل شوه، چې د عيسی ﵇ په وخت کې په هماغه بڼه موجوده وه. بل ځل د روميانو لخوا په ۷۰ ميلادي کال کې ورانه شوه. د يادونې وړ ده، چې همدغه سپېڅلی ځای د محمد ﷺ په وخت کې د مسلمانانو لومړۍ قبله وه، چې اوس پر همدغه ځای د اقصی جومات جوړ شوی دی.

بيت لحم
يو کوچنی ښار و، چې د يروشلم جنوب ته په لس کيلومترۍ کې پروت و. دغه ښار د حضرت داود ﵇ ټاټوبی و. هغه ﵇ د خدای ﷻ پيغمبر او د بني اسراييلو پاچا و. په همدې سبب دغه ښار د داود ﵇ د ښار په نامه مشهور شو، چې وروسته د عيسی ﵇ مبارک ميلاد هم په همدې ښار کې وشو.

پونتيوس پيلاطوس
د عيسی ﵇ د رسالت په وخت کې د روم د امپراتورۍ لخوا د يهوديې ولايت والي او د روم د امپراتور استازی و.

جِرَش
جِرَش د ګليل جهيل او اُردن سيند په خيتځ کې يوه سيمه وه. په دغه سيمه کې ډېری غير بني اسراييليان اوسېدل. همدارنګه يادې سيمې ته د لسو ښارونو سيمه هم وايي.

د بني آدمو سردار
دغه لقب ډېر ځله عيسی ﵇ ځان ته کارولی دی. د هغه ﵇ لپاره د دغه لقب استعمال د دانيال پيغمبر هغې وړاندوينې ته اشاره کوي، چې پکې وايي: خدای ﷻ يو خاص آدم لره مطلق واک ورکوي، تر څو ياد شخص د نړۍ پر ټولو قومونو باندې تر ابده سلطنت وکړي.

د پنا اختر
د پنا اختر په بني اسراييلو کې له هغه وخته رواج و، چې دوی په مصر کې غلامان وو. کله چې موسی ﵇ له فرعون څخه اجازه وغوښته چې بني اسراييل له مصر څخه وباسي، نو فرعون له اجازې ورکولو څخه انکار وکړ. په سزا کې ﷲ ﷻ پر مصر باندې پرله پسې آفتونه نازل کړل. وروستی آفت دا و، چې ﷲ ﷻ د مصريانو په هرې کورنۍ کې مشر زوی وواژه. خو د آفت تر نازلېدو مخکې ﷲ ﷻ موسی ﵇ ته وفرمايل: د بني اسراييلو هره کورنۍ بايد يو بې عيبه وری يا سېرلی حلال کړي او وينه يې د کور د دروازې پر چارچوب ومښي. کله چې ملک الموت راشي او دغه وينه وګوري، نو پر هغه کور له عذاب نازلولو څخه به تېر شي. بني اسراييلو هم همداسې وکړل او کورنيو يې له مرګه پنا پيدا کړه. دغه اختر لا تر اوسه په بني اسراييلو کې لمانځل کېږي.

د پوستکي ناپاکوونکی مرض
دا د پوستکي يو ډول ناروغي وه، چې د پوستکي بڼه يې په بل ډول اړوله. د موسوي شريعت له مخې چې به څوک په ياد مرض اخته شو، نو ناپاک به ګڼل کېده. نورو بني اسراييلو به هغه شخص نه لمساوه، ځکه چې دوی به وېرېدل، چې ښايي د هغه کس په لمسولو سره دوی ناپاک شي. څوک چې به په ياد مرض ککړ شو، نو مجبور به و، چې له خلکو څخه لرې واوسېږي.

د داود ﵇ د تخت وارث
د وعده کړل شوي المسيح يو لقب دی. له ميلاد څخه تقريباً زر کاله مخکې خدای ﷻ له داود ﵇ سره ژمنه کړې وه، چې د ده ﵇ له نسله به يو کس غوره کوي او هغه به د خدای ﷻ پر منتخب قوم تر ابده پورې سلطنت کوي. د عيسی ﵇ د راتګ په وخت کې بني اسراييل په دې تمه وو، چې د داود ﵇ له نسله به المسيح راځي او د بني اسراييلو له منځه تللی جلال او عظمت به بېرته راستنوي.

د روم امپراتور آګوستوس
د روم د امپراتورۍ لومړی امپراتور و، چې د واکمنۍ دوره يې له ميلاد څخه اووه ويشت کاله مخکې پيل شوه او تر څوارلسم ميلادي کال پورې يې دوام وکړ.

د روم امپراتوري
روم د اوسنۍ ايټاليې پلازمېنه ده. دغه ښار د لرغونې رومي امپراتورۍ مرکز و. ياده امپراتوري له ميلاد څخه اووه ويشت کاله مخکې د اګوستوس لخوا جوړه شوې وه، چې د اوسنۍ جنوبي اروپا، شمالي افريقا، ترکيې او فلسطين خاورې يې په ولکه کې وې. د بني اسراييلو خاوره او محلي حکومت هم د روم د امپراتورۍ تر واکمنۍ لاندې وو.

د زيتونو غر
د يروشلم ښار په ختيځه څنډه کې يو کوچنی غر و، چې د زيتونو ونې يې لرلې. د ياد غره له سره د قِدرون له درې پورې خوا د بيت المقدس عبادتګاه ښکاره کېده.

د عبادت ورځ
د عبادت ورځې ته په قرآن کريم کې يوم السبت ويل شوي دي. په تورات شريف کې خدای ﷻ بني اسراييلو ته امر کوي، چې په اونۍ کې له شپږو ورځو څخه وروسته د شنبې ورځ د عبادت او استراحت لپاره ځانګړې کړئ. په دې ورځ دې بني اسراييل له هر ډول دنيوي کار څخه ډډه وکړي.

د ګليل جهيل
د ګليل جهيل (لوی ډنډ) ته د طباريې جهيل هم وايي. د بني اسراييلو د ځمکې په شمال کې يې موقيعت درلود. د دغه جهيل لويديځې غاړې ته جِرَش او لسو ښارونو سيمې وې. د اُردن سيند د ګليل له جهيل څخه تېرېده او له شمال څخه د جنوب په لور بهېده.

د موسوي شريعت عالمان
دغه عالمان د تورات شريف متخصصين وو، چې د ياد کتاب په ټولو جزياتو باندې پوهېدل. دوی به موسوي شريعت تر غور او څېړنې لاندې نيوه تر څو يې سم تعبير راوباسي، چې بيا يې بني اسراييل عملي کړي.

د هجرت اختر
د بني اسراييلو د اتو ورځو مېله او اختر دی، چې هر کال په مني کې د ځمکې د حاصلاتو تر راټولولو وروسته لمانځل کېږي. دغه اختر د هغه وخت یاد تازه کوي، چې د بني اسراييلو نيکونو له مصر څخه تر وتلو وروسته څلوېښت کاله په بيابان کې سرګردانه او لالهانده ژوند درلود.

د ﷲ ﷻ خاص نازولی
دا يو لقب دی چې عيسی ﵇ ته ورکړل شوی و. هغه ﵇ له خدای ﷻ سره د قرابت ځانګړې اړيکه لرله، نو ځکه خدای ﷻ دغه واک ورکړی و، چې په ځمکه کې الهي سلطنت قايم کړي. د دې فضيلت په درلودلو سره عيسی ﵇ د ﷲ تعالی خاص نازولی وبلل شو.

د ﷲ ﷻ سپېڅلی روح
دا د الهي ذات ماهيت دی، چې د ﷲ ﷻ د ذات جلال ته اړوند کېږي. دغه سپېڅلی روح د خدای ﷻ لخوا پر خلکو نازلېږي او هغوی ته د يو خاص کار لپاره ځانګړی قوت او الهام ورکوي. کله چې عيسی ﵇ آسمان ته پورته شو او د متعال رب ښۍ خوا ته په ځانګړي ځای کې کېناست، دغه سپېڅلی روح يې پر خپلو پيروانو باندې نازل کړ.

د ﷲ ﷻ لخوا رالېږل شوی پاک ذات
د وعده کړل شوي المسيح يو لقب دی.

دانيال نبي
دانيال نبي د بني اسراييلو يو پيغمبر و، چې له میلاد څخه مخکې په شپږمه او اوومه پېړۍ کې يې ژوند کاوه. کله چې د بابل پاچا بخت نصر یروشلم قبضه کړ او بني اسراييل یې د اسیرانو په توګه بابل ته یووړل، په دغو اسیرانو کې دانیال نبي هم و. په بابل کې خدای ﷻ دانیال نبي په لوی حکمت ونازاوه، چې په برکت سره يې هغه ﵇ د بابل په پوهانو کې لوړې رتبې ته ورسېد. دانیال نبي ته خدای ﷻ د راتلونکو پېښو په اړه ډېرې وحې وکړې.

دينار
هغه وخت چې عيسی ﵇ ژوند کاوه، د روم د امپراتورۍ پولي واحد و، چې له سپينو زرو څخه جوړ و. په هغه وخت کې به يو دينار، يوه مزدور د يوې ورځې د کار په بدل کې تر لاسه کاوه.

راحيله
يعقوب ﵇ دوې ښځې درلودې، چې يوه يې راحيله نومېده. هغه د يوسف ﵇ او بنيامين مور وه. د يعقوب ﵇ بل نوم اسراييل و، نو په همدې سبب راحيلې ته د بني اسراييلو مور وايي.

زبولون
د يعقوب ﵇ له دوولسو زامنو څخه يو يې زبولون و، چې د بني اسراييلو له دوولسو ټبرونو څخه د زبولون ټبر کسان د ده له نسله وو. هغه ځمکه چې د زبولون په ټبر پورې اړوند ده، د بني اسراييلو د ځمکې په شمالي برخه او د نَفتالي ټبر د ځمکې جنوب لوېديځ خوا ته موقيعت لري.

سامريه
د بني اسراييلو په ځمکه کې يو ولايت و، چې د يهوديې او ګليل ولايتونو تر منځ پروت و. د سامريې اوسېدونکو ته سامريان ويل کېدل. له ډېر پخوا راهيسې سامريانو له نورو قومونو سره خپلوۍ کړې وې او نسلونه يې ورسره ګډ شوي وو. له ميلاد څخه شپږ پېړۍ مخکې چې کله په يروشلم کې د بيت المقدس عبادتګاه بيا جوړېدله، بني اسراييلو سامريان نه پرېښودل چې په دې کار کې ورسره ګډون وکړي. د وخت په تېرېدو سره د سامريانو او بني اسراييلو تر منځ دښمني نوره هم زياته شوه، چې د عيسی ﵇ د راتګ په وخت کې هم موجوده وه. سامريانو ويل، چې د خدای ﷻ د عبادت اصلي ځای د سامريې ولايت په جرزيم غره کې دی، نو ځکه يې له ميلاد څخه پنځه پېړۍ مخکې په جرزيم غره کې خپله عبادتګاه جوړه کړه.

سپېڅلې غوټه
سپېڅلې غوټه يو سپېڅلی عمل دی، چې په اوبو کې تر سره کېږي. دغه سپېڅلی عمل به يحيی ﵇ پر هغو خلکو تر سره کاوه، چې له ګناهونو څخه به يې لاس اخيست او ځانونه به يې د خدای ﷻ د وعده کړل شوي المسيح راتګ ته اماده کول. له هغه وخت څخه وروسته دغه سپېڅلی عمل د عيسی ﵇ پيروان تر سره کوي. کوم څوک چې پر عيسی ﵇ باندې ايمان راوړي، نو د دې لپاره چې وښيي، ځان يې عيسی ﵇ ته سپارلی، له ګناهونو يې لاس اخيستی او خدای ﷻ ته يې رجوع کړې ده، سپېڅلې غوټه تر سره کوي.

صدوقي فرقه
د عيسی ﵇ په وخت کې په بني اسراييلو کې يوه مذهبي فرقه وه. دوی يوازې هغه ليکل شوی تورات شريف د آسماني کتاب په توګه مانه او د شريعت نور شفاهي قوانين يې نه منل. د صدوقي فرقې پيروان د قيامت له ورځې، له ملايکو او نورو روحاني مخلوقاتو څخه منکر وو. ډېری وخت به د صدوقيانو او افريسيانو تر منځ د عقيدوي مسايلو په اړه د نظر اختلافات رامنځ ته کېدل. ډېر لوی امامان د صدوقيانو په فرقې پورې اړوند وو.

صليب
د اعدام يوه بڼه وه، چې د مجرم لاسونه به يې په يوه افقي لرګي باندې مېخ کړل، بيا به يې دغه لرګی په يو بل عمودي لرګي وتاړه چې د مجرم پښې به پرې مېخ کېدې او دغه لرګی به په ځمکه کې ښخېده او مجرم به تر هغه پورې پرې راځوړند و، چې ساه به یې ووته. د اعدام دغه بڼه د روم په امپراتورۍ کې د سختې شکنجې لپاره کارېده، تر څو مجرم په ډېره وحشيانه او شرموونکې توګه ووژل شي.

صور
دغه ښار د بني اسراييلو د ځمکې په شمالي او لوېديځ اړخ کې د مدیترانې په ساحل کې موقیعت درلود، چې په اوس وخت کې د لبنان يو ښار دی. په دغه ښار کې اوسېدونکي خلک په قوم فینیقيان او بت پرستان وو.

صيدون
دغه ښار د صور ښار په شمالي او لوېديځ اړخ کې د مدیترانې په ساحل کې موقیعت درلود. صيدون ښار هم د اوسني لبنان له ښارونو څخه شمېرل کېږي. دغه ښار د سیمې له تاریخي او تجارتي ښارونو څخه و. د دغه ښار اوسېدونکي په قوم فینیقيان او بت پرستان وو.

کَفرناحوم
د ګليل جهيل په شمالي ساحل کې يو کوچنی ښار و، چې په همدې ځای کې کله – کله عيسی ﵇ خلکو ته الهي درسونه ورکول او شفا يې ورکوله.

ګليل
د بني اسراييلو په ځمکه کې يو ولايت و، چې د يهوديې او سامريې ولايتونو شمال خوا ته يې موقيعت درلود. عيسی ﵇ د ګليل ولايت په ناصرت ښار کې رالوی شوی دی. همدارنګه د عيسی مسيح ﵇ د رسالت ډېره دوره په ګليل کې تېره شوې ده.

محصول اخيستونکي
محصول اخيستونکي هغو بني اسراييلي کسانو ته ويل کېدل، چې د روم له استعمارګرانو سره يې کار کاوه او له بني اسراييلو څخه يې ماليات راټولول. دوی به له خلکو څخه د روم له ټاکل شوې ماليې څخه زياتې پيسې اخيستې او په خپلو جيبونو کې به يې اچولې. بني اسراييلو به دوی ته د خاينانو په سترګه کتل، ځکه چې دوی له رومي استعمارګرانو سره مرسته کوله. همدارنګه بني اسراييلو دوی فاسدين او ګناهکاران هم ګڼل.

مولا
دغه کلمه د هغه چا لپاره کارول کېږي، چې واک ولري او حکم يې بايد ومنل شي، نو ځکه دغه کلمه د ﷲ ﷻ لپاره کارېږي. د عيسی ﵇ پيروان يې هم هغه ﵇ ته کاروي. دوی د دې لپاره دغه کار کوي، چې خپل ځانونه او خپل ژوند يې عيسی ﵇ ته سپارلی وي، هغه ﵇ ته تابع وي او خپله ژمنتيا يې ورته ثابته کړې وي.

ميکا نبي
ميکا نبي د بني اسراييلو يو پېغمبر و،‌ چې له ميلاد څخه مخکې يې په اوومه او اتمه پېړۍ کې ژوند کاوه.

ناصرت
د ګليل ولايت يو کوچنی ښار و، چې عيسی ﵇ پکې رالوی شوی و.

نږدې اصحاب
دغه لقب د عيسی ﵇ هغو دوولسو خاصو پيروانو ته کارېږي، چې ده ﵇ دنده ورته سپارلې وه، تر څو په هغو خبرو باندې خلکو ته شاهدي ورکړي، چې له ده ﵇ څخه يې اورېدلې او ليدلې وې. په قرآن کريم کې دغو کسانو ته حواريون ويل شوي دي، چې د عيسی ﵇ نږدې اصحاب وو.

نَفتالي
د يعقوب ﵇ له دوولسو زامنو څخه يو يې نفتالي و، چې د بني اسراييلو د نفتالي ټبر کسان د ده له نسله وو. هغه ځمکه چې د نفتالي په ټبر پورې اړوند ده، د بني اسراييلو د ځمکې په شمال او د ګليل جهيل شمال او لوېديځ خواوو ته موقيعت لري.

نينَوا
د اشوريانو د لرغونې امپرتورۍ پلازمېنه وه. له ميلاد څخه اته پېړۍ مخکې يونس ﵇ دغه ښار ته لېږل شوی و، چې خلک توبې ايستلو ته راوبولي او خدای ﷻ ته يې وروګرځوي.

هيرودِ اعظم
هيرودِ اعظم د عيسی ﵇ د پيدايښت په وخت کې د يهوديې حاکم و، چې ډېر ظالم شخص و. نوموړی د روم د امپراتورۍ له خوا له ميلاد څخه تقريباً څلوېښت کاله مخکې ټاکل شوی و. د هيرودِ اعظم په دوران کې په يروشلم کې د بني اسراييلو لويې عبادتګاه (بيت المقدس) ته پراختيا ورکړل شوه.

هيرود انتيپاس
هيرود انتيپاس د هيرودِ اعظم زوی و. کله چې هيرودِ اعظم مړ شو، نو د حکمرانۍ سيمه يې پر څلورو برخو ووېشل شوه او هيرود انتيپاس د ګليل او پيريا د ولايتونو حاکم شو.

يروشلم
يروشلم د بني اسراييلو د ځمکې مرکزي ښار و، چې په يهوديه ولايت کې و. د بيت المقدس عبادتګاه په همدغه ښار کې وه.

يهودا
د يعقوب ﵇ له دوولسو زامنو څخه يو يې يهودا و، چې د بني اسراييلو له دوولسو ټبرونو څخه د يهودا ټبر کسان د ده له نسله وو.

يهوديه
د بني اسرييلو په ځمکه کې يو لوی ولايت و، چې د يروشلم سپېڅلی ښار هم پکې و.

فهرست